عنوان طرح: بررسی وضعیت و ارائه راهکار برای ساخت و سازهای جدید مسکن بر اساس حفظ هویت و ارزش های بافت در محلات تاریخی تبریز» (مطالعه موردی محله سرخاب تبریز)

توسعه شهرها و ساخت و سازهای جدید متناسب با افزایش جمعیت شهرها امری اجتناب ناپذیر است، بخشی از اين ساخت و سازهای جدید در محلات و بافت های تاریخی صورت می گيرد. تجربه های جهانی در خصوص بافت های تاريخی نشان می دهد که حيات و بقای این بافت ها با استمرار زندگی روزمره شهروندان و ساکنان در آنها  ارتباط مستقيمی دارد. بدين منظور شناخت عوامل اثرگذار و تقويت کننده بر حيات اين بخش از شهر می تواند در بازيابی حيات از دست رفته در اين محلات نقش بسزايي ايفا می کند.
معماری سنتی موجود در محلات تاریخی در یک تداوم مستمر با طبیعت و محیط اطراف شکل گرفته است و هویتی ذاتی در بستر این تداوم بدست آمده است. هویتی که بیانگر ارزشهای تاریخی و فرهنگی و سرمایه فرهنگی شهرها است. حفظ این هویت و ارزشهای تاریخی آن در کنار نیاز به ساخت و سازهای جدید به ویژه در حوزه مسکن  ضرورت توجه به مساکن نوساز در محلات تاریخی را آشکار می کند. امروزه در مداخلات و طراحی های انجام شده در بافت های تاریخی ایران، تعامل مطلوبی میان قسمتهاي تاریخی و اجزاي جدید به چشم نمی خورد و موجودیت و یکپارچگی آنها در اثر تخریب بافت و ساخت و سازهای غیراصولی جديد مورد تهدید قرار گرفته و هویت آن از دست رفته است.بخشی از اين هويت، تحت تاثير ابعاد کالبدی و ارزشهای کالبدی موجود در بافت های تاريخی شکل گرفته است . از اين رو يکی از موضوعات مورد توجه در پژوهش ها می تواند بررسی همين ارزشهای کالبدی محلات تاريخی جهت بهره برداری در ساخت و سازهای جديد باشد.
شهر تبریز یکی از شهرهای تاریخی کشور است که با وجود مواجهه با بلایای طبیعی در طول تاریخ توانسته است اصالت و هویت خود را  حفظ کند. محله ی سرخاب تبریز به عنوان یکی از مهمترین و قدیمی ترین محلات موجود در شهر تبریز، بعنوان مورد پژوهی در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفت. محله ی تاریخی سرخاب به رغم قدمت و ارزشمندی بافت خود، امروزه شاهد بی مهری های فراوانی از جانب سازندگان و مسئولان شهری در ساخت و سازهای جدید خود بوده است. به طوری که ناهمگونی ، هرج و مرج و عدم تطابق فرهنگی در ساخت و ساز های جدید آن در مقایسه با بناهای تاریخی بافت مشهود است. این ساخت و سازهای غیر اصولی افزون بر اغتشاش در زیبایی های بصری بافت، بر ارزش خانه های تاریخی موجود در محله سایه انداخته و موجب فراموش شدن اصالت، هویت، الگوها و مفاهیم موجود در آن ها شده است.
پژوهش حاضر با توجه به اهميت ارزشهای کالبدی در محلات سنتی و لزوم بهره گيری از فرصت ها و قوت های موجود در اين ارزشها،  به ارزيابی وضعيت کالبدی ساخت و سازهای جديد در محلات تاريخی می پردازد.
 این تحقیق از نوع کیفی است. در بخش نظری پژوهش، به جهت دستيابی به چارچوب مفهومی متناسب با موضوع،  از روش توصیفی_تحلیلی  استفاده شده است و در بخش میدانی جهت تحليل وضعيت مسکن در محلات تاريخی، روش پیمایشی مد نظر بوده است. ابزار گردآوری اطلاعات در بخش نظری کتابخانه ای و در بخش میدانی مشاهده، حضور در محدوده بافت و بررسی ســاختار و نظام کالبدی خانه ها می باشد. برپایه مطالعات نظری چارچوب مفهومی بر پایه منشورها و اصول طراحی در بافت تاریخی در بخش مسکن تنظیم گردید و براساس آن مطالعات میدانی در محله سرخاب و خانه های تاریخی و جدید انجام شده است. فضا، کالبد معماری و کالبدمعماری در فضا سه محور اصلی بررسی داده های ميدانی اين محله را تشکيل داده اند که در ذيل هر يک مولفه های مربوطه بررسی و تحليل شده اند. 
اطلاعات به دست آمده از بررسی خانه ها، از طريق تحلیل های تطبیقی بین گونه های مسکن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. با توجه به این که خانه های نوساز باید نسبت به بافت تاریخی خود ارزیابی می شدند؛ به همین دلیل لازم بود زمینه ی تاریخی بافت سرخاب و ویژگی های کالبدی خانه های سنتی موجود در آن مطالعه شده و خانه های نوساز بر اساس آن ها تحلیل و ساختار کالبدیشان مورد بررسی و تحلیل قرار گيرد. از اين رو  با بررسی های به عمل آمده؛ نقاط قوت و ضعف گونه ها ی مساکن نوساز در این محله ،که 14 گونه در محدوده انتخابی محله سرخاب می باشد، بدست آمده و براساس آن راهکارهایی تحت عنوان  راهکارهايي جهت بهبود وضعیت مسکن در راستای حفظ هویت محله در فصل اخر پیشنهاد گردید. راهکارهای پيشنهادی در سه محور بحث شده فضا( معابر -مناظر) ، کالبد معماری(کلیات حجم-نما و جداره) ، قرارگیری کالبد معماری در فضا  و مولفه های هر يک بيان شده اند.
 
واژگان کلیدی: بافت تاریخی، مساکن نوساز، خانه های سنتی، محله سرخاب تبریز.